Międzynarodowy Dzień Spółdzielczości

W roku 2024 Międzynarodowy Dzień Spółdzielczości przypada na 6 lipca (sobota)

Do Mięczynarodowego Dnia Spółdzielczości pozostało jeszcze 99 dni co stanowi 3 miesiące i 7 dni.

Międzynarodowy Dzień Spółdzielczości to święto o przedwojennych tradycjach. W Polsce obchodzi się je z należytym szacunkiem, adekwatnie do naszego wkładu w globalny ruch spółdzielczy.

Spółdzielczość a spółdzielnia

Spółdzielczość to inaczej forma ruchu społeczno-gospodarczego i metoda gospodarowania, która obejmuje instytucje spółdzielcze oraz ich oddziaływanie na społeczeństwo. Natomiast uchwalona przez XXXI Jubileuszowy Kongres Międzynarodowego Związku Spółdzielczego w Manchesterze w dniach 20-22 września 1995 roku definicja spółdzielni brzmi:

„Spółdzielnia to autonomiczne zrzeszenie osób, które zjednoczyły się dobrowolnie w celu zaspokojenia swoich wspólnych aspiracji i potrzeb ekonomicznych, społecznych i kulturalnych poprzez współposiadane i demokratycznie kontrolowane przedsiębiorstwo”. Jest to zarazem wstępna część Deklaracji Spółdzielczej Tożsamości.

Najwcześniejszy zapis spółdzielni pochodzi z Fenwick w Szkocji, gdzie 14 marca 1761 roku lokalni tkacze utworzyli Towarzystwo Tkaczy Fenwicka. Opierało się ono na wspólnym ustalaniu zasad pracy, oraz cen zakupu i sprzedaży wyrobów, przy równym podziale zysków. Za ojczyznę ruchu spółdzielczego uchodzi jednak Anglia, bowiem pierwszą oficjalną spółdzielnię spożywczą założono w miejscowości Rochdale w 1844 roku. Spółdzielnie rozwijały się w tym czasie także w Europie Środkowej, głównie spółdzielnie kredytowe (m. in. Kasy Raiffeisena). Z czasem powstawało wiele spółdzielni różnych typów: spożywczych, rolniczych, oszczędnościowo-kredytowych, mieszkaniowych, pracy itp. Animatorami wczesnych form spółdzielczości byli zazwyczaj socjaliści, którzy gospodarkę spółdzielczą uważali za alternatywę dla kapitalizmu.

W 1895 roku na kongresie w Londynie z inicjatywy angielskich i francuskich spółdzielców założony został Międzynarodowy Związek Spółdzielczy (International Co-operative Alliance), obecnie największa i jedna z najstarszych organizacji pozarządowych na świecie. Przez wiele lat siedzibą Związku był Londyn, od 1982 roku jest nią Genewa. To właśnie Związek w 1923 roku ustanowił International roku Day of Cooperatives, czyli Międzynarodowy Dzień Spółdzielczości (MDS).

Polacy nie gęsi, swoją spółdzielczość mają

Choć za pierwszą spółdzielnie uznaje się tę założoną w Rochdale, to jednak Polacy niemal 30 lat wcześniej podejmowali podobne inicjatywy. W naszym kraju prekursorem spółdzielczości był Stanisław Staszic, który w 1816 roku założył w swoich dobrach Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie. Obejmowało ono swym zasięgiem 9 wsi: Białoskóry, Brodzicę, Busieniec, Czerniczyn, Drohiczany, Dziekanów(stolica), Jarosławiec, Putnowice Górne i Szpikołosy, a także przedmieścia Hrubieszowa – Pobereżany. Na czele Towarzystwa Rolniczo Hrubieszowskiego stał dziedziczny prezes (pełniący jednocześnie funkcję wójta), ponadto w skład gremium decyzyjnego wchodził zastępca (burmistrz Hrubieszowa) oraz Rada Gospodarcza (licząca sześciu członków wybieranych przez delegatów z każdej wsi). Na mocy ustawy Towarzystwa, zamieszkali na jego terenie chłopi zwolnieni zostali z pańszczyzny i otrzymali prawo dziedzicznej własności osad i ziemi. Wszyscy członkowie wspólnoty byli zobowiązani do pomocy dotkniętym przez klęski żywiołowe współtowarzyszom. Pierwsza w Europie w pełni dojrzała organizacja przedspółdzielcza przestała istnieć dopiero w 1945 roku, a formalnie zlikwidował ją dekret Bolesława Bieruta w roku 1951.

Ruch spółdzielczy na większą skalę narodził się w okresie zaborów. Był wtedy formą zrzeszania się i edukacji chłopów przez ziemiaństwo. Umożliwiał konsolidację produkcji rolnej a co za tym idzie polepszenie lokalnego zaopatrzenia przez tworzenie prostego przetwórstwa rolnego i rzemiosła. Jednocześnie był zaczątkiem zrzeszeń producenckich . Powstawały pierwsze spółdzielnie pracy (1872), mleczarskie (1882 ), mieszkaniowe (1890). Wśród najbardziej znanych spółdzielni można wymienić wielkopolskie banki ludowe (1861 rok) i „Rolniki” (1900), spółdzielnie spożywców w Królestwie (1869), galicyjskie Kasy Stefczyka (1891).

Spółdzielnie podnosiły jakość gospodarczą i społeczną wsi i miast, ale również kształtowały tożsamość kulturalną i patriotyczną. W ruch spółdzielczy angażowało się wielu czołowych działaczy społecznych i gospodarczych, a także ludzi kultury jak choćby pisarze Bolesław Prus, Maria Dąbrowska czy Stefan Żeromski.

Spółdzielczość rozwijała się pomyślnie również po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. 29 października 1920 roku wprowadzono ustawę o spółdzielniach, uważaną za jedną z najlepszych i najnowocześniejszych regulacji prawnych dla spółdzielczości. Najwyższym organem całej spółdzielczości stała się Państwowa Rada Spółdzielcza, instytucja o szczególnym spółdzielczo-rządowym charakterze. Szacuje się, że przed wybuchem II wojny światowej co piąty obywatel RP był członkiem jakiejś spółdzielni, a w Polsce działało ich około 16 tysięcy. Polacy byli również aktywni w Międzynarodowym Związku Spółdzielczym, uczestnicząc choćby w opracowaniu Zasad Spółdzielczych przyjętych przez paryski Kongres Związku w 1937 roku. Niestety, po wojnie przyszedł zły czas dla polskiego kooperatyzmu, choć miał on duży potencjał. Spółdzielnie całkowicie podporządkowano polityce państwa, więc zatraciły swój samorządny i społeczny charakter. Wiele osób utraciło jakikolwiek wpływ na działalność w swoich spółdzielniach, a w efekcie przestali utożsamiać się z nimi. Dopiero po zmianach ustrojowych w 1898 roku zaczęto na nowo kreować pozytywny wizerunek spółdzielczości.

W roku 2000 otworzono w warszawskim Domu Pod Orłami Muzeum Historii Spółdzielczości w Polsce. Znajdują się w nim eksponaty dotyczące spółdzielni w Polsce podczas wojny, okupacji oraz w czasach PRL. Kolekcja obejmuje ponad 11 tysięcy eksponatów takich jak: oficjalne dokumenty, fotografie, sztandary, obrazy, rzeźby. Wcześniej muzeum mieściło się w Nałęczowie.

Hymn Spółdzielców „Oto staje nas wolna gromada” powstał w 1925 roku. Autorem słów jest Kazimierz Andrzej Czyżowski, natomiast muzykę skomponował Lucjan Rogowski.

Obchody na świecie

Międzynarodowy Związek Spółdzielczy proklamował obchody Dnia Spółdzielczości już w 1923 roku (w każdą pierwszą sobotę lipca). Obchody miały na celu upamiętnienie powstania organizacji w 1895 roku, ale i zwiększyć świadomość na temat spółdzielni i promować spółdzielcze, ponadnarodowe wartości solidarności, efektywności ekonomicznej, równości oraz pokoju. Bardzo ważnym elementem tej inicjatywy było również utrzymywanie partnerskich stosunków pomiędzy światowym ruchem spółdzielczym a rządami, samorządami czy organizacjami międzynarodowymi. Ta idea została wsparta w 1994 roku przez Zgromadzenie Ogólne ONZ, które ustanowiło International Co-operative Day na tę samą datę.

Obchody MDS odbywają się na poziomie międzynarodowym, krajowym i lokalnym. Z okazji tej Międzynarodowy Związek Spółdzielczy i ONZ proklamują hasła kolejnych obchodów i wydają odpowiednie posłania. Oto lista wybranych haseł :

  • Dzięki spółdzielniom nikt nie jest wykluczony
  • Spółdzielnie – zdolność do działania na rzecz zrównoważonej przyszłości.
  • Wybierz spółdzielnie, wybierz równość
  • Spółdzielnia - silne przedsiębiorstwo na czasy kryzysu
  • Przedsiębiorstwa spółdzielcze budują lepszy świat.
  • Młodzi, przyszłość spółdzielczości
  • Wartości współpracy i zasady odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw
  • Społeczeństwo i spółdzielnie: troska o wspólnotę
  • Spółdzielnie a promocja zatrudnienia
  • Spółdzielnie i globalizacja gospodarki
  • Spółdzielnia na rzecz Światowego Bezpieczeństwa Żywnościowego
  • Stulecie ICA i kolejne 100 lat współpracy międzynarodowej

Na cześć imprezy ustanowiono flagę (na bazie logo Międzynarodowego Związku Spółdzielczego), która w siedmiu kolorach tęczy symbolizowała zróżnicowanie, a zarazem jedność światowego ruchu spółdzielczego. W 2013 roku International Co-operative Alliance zmieniło jednak logo, ponieważ mylnie kojarzono je z innymi ruchami i organizacjami. Obecny logotyp Związku oraz MDS to słowo „COOP”, którego litery umieszczone na białym tle łączą się jak ogniwa łańcucha.

Obchody w Polsce

W Polsce Międzynarodowy Dzień Spółdzielczości po raz pierwszy obchodzono w 1925 roku. Z tej okazji powołano Centralną Komisję Obchodów Dnia Spółdzielczości, a całe wydarzenie promowano za pomocą ulotek, plakatów, pokazów i festynów. Początkowo obchodzone je w pierwszą niedzielę czerwca. Obecnie, zgodnie z uchwałą Sejmu RP z dnia 21 kwietnia 1995 roku, wydarzenie celebrowane jest 1 lipca każdego roku. Sejm odpowiedział w ten sposób na apel Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych o upamiętnienie 100-lecia Międzynarodowego Związku Spółdzielczego. Przy okazji docenił długie i piękne tradycje polskiego ruchu spółdzielczego i jego rolę w niepodległościowych dążeniach naszego narodu.

Z okazji MDS odbywa się uroczysta gala, na której odczytywany jest list od prezydenta RP, a także wręczane są nagrody zasłużonym za dorobek gospodarczy i intelektualny. Są to: Honorowy tytuł Lider Spółdzielczości Polskiej, Honorowy Menedżer-Spółdzielca, „Prymus” oraz Złoty Laur Spółdzielczości przyznawany spółdzielniom za wkład w działalność społeczno-kulturalną.

Obchody święta ukierunkowane są na zagadnienia związane z obowiązującym hasłem światowym, stąd w wielu spółdzielniach w naszym kraju organizowane są najróżniejsze konferencje, warsztaty I konkursy związane z tematem. Najważniejsze jednak, że można spotkać ludzi z tej samej „branży” i w miłej atmosferze wymienić się swoim obserwacjami.


Oznaczenia
    - ważniejsze święta nietypowe i zwyczajowe
    - pozostałe święta nietypowe i zwyczajowe

Nietypowe