Światowy Dzień Sprzeciwu Wobec Pracy Dzieci: Polska perspektywa globalnego problemu
- 160 milionów dzieci pracuje na świecie – to prawie 1 na 10 dzieci, z czego 79 milionów wykonuje niebezpieczną pracę
- Afryka najbardziej dotknięta – 72 miliony dzieci (20% wszystkich), Azja 62 miliony (7%)
- Polska wydaje 2,9 mld PLN rocznie na pomoc rozwojową, wspierając walkę z pracą dzieci w Etiopii, Kenii, Senegalu i Tanzanii
- Nowe regulacje UE od 2027 roku – zakaz sprzedaży produktów wytwarzanych z wykorzystaniem pracy dzieci, obowiązkowe monitorowanie łańcuchów dostaw
- Kakao najbardziej ryzykowne – 1,54 miliona dzieci pracuje przy produkcji, stanowiąc 45% dzieci na obszarach uprawy
- Wszystkie kraje świata ratyfikowały w 2020 Konwencję ILO 182 o najgorszych formach pracy dzieci – pierwsza taka sytuacja w historii
- COVID-19 odwrócił trendy – po 20 latach spadków, pandemia może zwiększyć liczbę pracujących dzieci o 8,9 miliona do końca 2022
Globalny problem, który dotyka każdego
Światowy Dzień Sprzeciwu Wobec Pracy Dzieci, obchodzony 12 czerwca, przypomina o jednym z najbardziej palących problemów współczesnego świata. 160 milionów dzieci – prawie jedno na dziesięć na całym globie – wykonuje pracę, która pozbawia je dzieciństwa, edukacji i szans na godną przyszłość. Choć w Polsce problem ten praktycznie nie istnieje, jesteśmy nierozerwalnie związani z walką o prawa dzieci przez łańcuchy dostaw globalnych produktów, polityki Unii Europejskiej oraz polską pomoc rozwojową wynoszącą 2,9 miliarda złotych rocznie.
Od 2027 roku nowe regulacje UE będą wymagać od polskich firm aktywnego monitorowania swoich łańcuchów dostaw pod kątem wykorzystania pracy dzieci. To oznacza, że problem przestaje być abstrakcyjny – staje się częścią naszej gospodarczej rzeczywistości i społecznej odpowiedzialności.
Skala globalnego wyzwania
Liczby są przytłaczające, ale pokazują także postęp i wyzwania. Przez niemal dwie dekady świat konsekwentnie redukował pracę dzieci – między 2000 a 2020 rokiem liczba pracujących dzieci spadła o 85,5 miliona. Jednak postęp ten zatrzymał się w latach 2016-2020, a pandemia COVID-19 odwróciła pozytywne trendy.
Afryka ponosi największe brzemię – 72 miliony dzieci, czyli jedna piąta wszystkich dzieci na kontynencie, wykonuje pracę dzieci. To więcej niż reszta świata razem wzięta. Azja i Pacyfik zajmuje drugie miejsce z 62 milionami dzieci (7% populacji), podczas gdy pozostałe regiony notują znacznie niższe wskaźniki: Ameryki 11 milionów (5%), Europa i Azja Centralna 6 milionów (4%), Państwa Arabskie 1 milion (3%).
Paradoksalnie, choć odsetek pracujących dzieci jest najwyższy w krajach o niskich dochodach, to liczebnie większość żyje w krajach o średnich dochodach. 84 miliony dzieci wykonujących pracę dzieci – 56% wszystkich przypadków – mieszka właśnie w krajach o średnich dochodach, a dodatkowe 2 miliony w krajach wysokodochodowych.
Szczególnie niepokojący jest fakt, że 79 milionów dzieci – niemal połowa wszystkich pracujących – wykonuje niebezpieczną pracę, która bezpośrednio zagraża ich zdrowiu, bezpieczeństwu i rozwojowi.
Prawne fundamenty ochrony dzieci
Międzynarodowe prawo pracy dzieci ewoluowało przez dekady, tworząc coraz bardziej kompleksowy system ochrony. Konwencja ILO nr 138 z 1973 roku ustanowiła minimalny wiek pracy na 15 lat (14 lat dla krajów o słabo rozwiniętej gospodarce), podczas gdy praca niebezpieczna została zakazana poniżej 18. roku życia. Konwencja może pozwolić na pracę od 16. roku życia, pod warunkiem pełnej ochrony zdrowia, bezpieczeństwa i moralności oraz odpowiedniego szkolenia.
Przełomem była Konwencja ILO nr 182 z 1999 roku dotycząca najgorszych form pracy dzieci. Definiuje ona “dziecko” jako osobę poniżej 18. roku życia i kategoryzuje najgorsze formy jako:
- Wszystkie formy niewolnictwa, handlu dziećmi, pracy przymusowej
- Wykorzystywanie dzieci do prostytucji i pornografii
- Wykorzystywanie do działalności nielegalnej, szczególnie handlu narkotykami
- Praca szkodliwa dla zdrowia, bezpieczeństwa lub moralności dzieci
Historyczny moment nastąpił w 2020 roku, gdy ostatnie kraje ratyfikowały Konwencję 182, osiągając powszechną ratyfikację na całym świecie. To oznacza, że wszystkie dzieci na świecie mają prawną ochronę przed najgorszymi formami pracy dzieci.
Konwencja o Prawach Dziecka z 1989 roku uzupełnia ten framework, definiując kompleksowe prawa dzieci i zmieniając sposób postrzegania dzieci – z biernych obiektów opieki na podmioty z własnymi prawami.
Polska odpowiedzialność w globalnej walce
Polish Aid: od beneficjenta do donatora
Polska, która sama była beneficjentem pomocy międzynarodowej podczas transformacji w latach 90., dziś odgrywa aktywną rolę w walce z pracą dzieci na świecie. Polish Aid, koordynowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych, wydaje około 2,9 miliarda złotych rocznie na pomoc rozwojową, co stanowi 0,14% dochodu narodowego brutto. Do 2030 roku Polska dąży do zwiększenia tego wskaźnika do 0,33% PKB.
Motto polskiej pomocy – “W przeszłości nam pomagano, dziś wspieramy innych” – oddaje ducha solidarności międzynarodowej. Program Wieloletni Program Współpracy Rozwojowej na lata 2021-2030 koncentruje się na pokoju, sprawiedliwości, równych szansach w edukacji i pracy oraz redukcji nierówności.
Priorytetowe kraje polskiej pomocy w Afryce to Etiopia, Kenia, Senegal i Tanzania – wszystkie dotknięte problemem pracy dzieci. W Etiopii Polska wspiera rozwój weterynarii i edukacji, w Tanzanii – kooperatywy mleczarskie i programy edukacyjne, w Senegalu – szkolnictwo zawodowe dla dziewcząt. Te działania bezpośrednio adresują główne przyczyny pracy dzieci: ubóstwo, brak dostępu do edukacji i ograniczone możliwości zarobkowe dla dorosłych.
Polska współpracuje także z UNDP w ramach Polish Challenge Fund, wspierając innowacje zielone i technologie ICT w krajach partnerskich. W odpowiedzi na kryzys COVID-19 Polska dołączyła do regionalnego programu BOOST, pomagając krajom w przeciwdziałaniu negatywnym skutkom pandemii, która zwiększyła ryzyko pracy dzieci.
Nowe regulacje UE: rewolucja w łańcuchach dostaw
Zakaz od 2027 roku
12 grudnia 2024 roku weszło w życie Rozporządzenie UE o zakazie produktów wytwarzanych z wykorzystaniem pracy przymusowej, które zostanie w pełni wdrożone końcem 2027 roku. To przełomowe prawo zabrania umieszczania na rynku UE, sprzedaży i eksportu jakichkolwiek produktów wytwarzanych z wykorzystaniem pracy przymusowej, w tym pracy dzieci.
Co to oznacza dla polskich firm?
Regulacja ma bezpośredni wpływ na polskie firmy, które będą musiały starannie sprawdzać swoje łańcuchy dostaw pod kątem wykorzystania pracy dzieci. Komisja Europejska utworzy bazę danych obszarów i produktów wysokiego ryzyka, która będzie wspierać organy krajowe w identyfikowaniu potencjalnych naruszeń.
Mechanizm egzekwowania przewiduje, że:
- Komisja prowadzi dochodzenia dotyczące pracy przymusowej poza terytorium UE
- Organy krajowe badają przypadki na terytorium swojego państwa członkowskiego
- Wymiana informacji między krajami członkowskimi jest obowiązkowa
- Produkty uznane za wytworzone z wykorzystaniem pracy przymusowej zostaną wycofane z rynku i zniszczone
Dla polskich przedsiębiorców oznacza to konieczność inwestowania w systemy monitorowania łańcuchów dostaw, szkolenia personelu oraz współpracy z dostawcami w zakresie standardów pracy. Firmy będą musiały dokumentować swoje działania i być gotowe na kontrole organów UE.
Ryzykowne produkty w polskich sklepach
Kakao: ukryta prawda o czekoladzie
Sektor kakaowy niesie najwyższe ryzyko pracy dzieci wśród produktów dostępnych w Polsce. Fundacja Fairtrade Polska wskazuje, że dzieci stanowią jedną trzecią całkowitej siły roboczej przy produkcji kakao. Około 1,54 miliona dzieci – 45% wszystkich dzieci mieszkających na obszarach uprawy kakao – bierze udział w zbiorach lub przetwórstwie ziaren. Przeciętny rolnik zarabia mniej niż 1 dolara dziennie, co zmusza rodziny do angażowania dzieci w pracę.
Odzież: od globalnych łańcuchów do polskich alternatyw
Odzież i tekstylia to kolejny sektor wysokiego ryzyka. Niedawne badanie Transparentem ujawniło alarmujące nadużycia w indyjskim sektorze bawełnianym, gdzie najmłodsi pracownicy mieli zaledwie 6 lat, mimo że minimalny wiek pracy w Indiach to 14 lat. Badanie obejmowało 90 farm bawełniane połączonych z 60 markami w 14 krajach.
Polscy konsumenci mają jednak coraz więcej alternatyw. Ruch slow fashion zyskuje na popularności, a polskie marki odzieżowe oferują ubrania szyte lokalnie z certyfikowanych materiałów. Marki takie jak Lamama, Dear Sophie, czy Bamarnicol produkują odzież dziecięcą w Polsce, często z bawełny organicznej certyfikowanej GOTS.
Elektronika to trzeci obszar wysokiego ryzyka, szczególnie z powodu kobaltu z Demokratycznej Republiki Konga, gdzie dzieci pracują w niebezpiecznych kopalniach. Chociaż 13-letni chłopiec z Tanzanii opisywał wypadek w kopalni złota, mówiąc: “Gdy miałem wyjść, szyb się zawalił… nadal czasami czuję ból w talii”, to właśnie kobalt do baterii telefonów stanowi największe ryzyko dla polskich konsumentów.
Jak każdy z nas może pomóc
Sprawdzaj etykiety – szukaj certyfikatów Fairtrade, GOTS (dla tekstyliów) czy Rainforest Alliance. W polskich sklepach dostępne są czekolady Wedel z certyfikatem Fairtrade, kawa Tchibo czy herbaty Lipton z ethical sourcing.
Kupuj lokalnie – polskie marki odzieżowe jak Lamama, Dear Sophie, Bamarnicol produkują ubrania dziecięce w Polsce, często z bawełny organicznej. To eliminuje ryzyko pracy dzieci i wspiera lokalną gospodarkę.
Wspieraj polską pomoc – napisz do swojego posła o zwiększeniu budżetu na pomoc rozwojową lub wesprzyj organizacje jak Polska Akcja Humanitarna, która realizuje projekty edukacyjne w Afryce.
Przygotuj się na zmiany – od 2027 roku produkty będą mieć więcej informacji o pochodzeniu. Ceny niektórych towarów mogą wzrosnąć, ale to koszt eliminacji pracy dzieci z łańcuchów dostaw.
Droga do przodu
Światowy Dzień Sprzeciwu Wobec Pracy Dzieci w 2025 roku skupia się na wydaniu nowych globalnych szacunków przez ILO i UNICEF, które pokażą postęp w kierunku eliminacji pracy dzieci. Te dane będą kluczowe dla oceny realizacji Celu Zrównoważonego Rozwoju 8.7, który zakłada eliminację pracy dzieci do 2025 roku i pracy przymusowej do 2030 roku.
Choć cel 2025 nie zostanie osiągnięty, nowe regulacje UE, rosnąca świadomość konsumentów i wzmocniona współpraca międzynarodowa tworzą bezprecedensową szansę na przyspieszenie postępu. Polska, jako aktywny donator pomocy rozwojowej i członek UE, odgrywa kluczową rolę w tej globalnej transformacji.
160 milionów dzieci wciąż czeka na szansę na normalne dzieciństwo, edukację i bezpieczną przyszłość. Nasze codzienne wybory – od czekolady, którą kupujemy, po ubrania, które nosimy – mogą przyczynić się do zmiany ich losu. W świecie globalnych łańcuchów dostaw nikt nie jest obojętny, a odpowiedzialność za prawa dzieci leży w rękach każdego z nas.