NAJWAŻNIEJSZE
- 1 na 5 dzieci w wieku 2-4 lat nie bawi się z opiekunami w domu
- 1989 rok – artykuł 31 Konwencji ONZ po raz pierwszy uznał zabawę za prawo dziecka
- 25 marca 2024 – ONZ ustanowiło święto jako reakcję na kryzys prawa do zabawy
- 196 państw ratyfikowało Konwencję zobowiązując się do ochrony prawa do zabawy
- "Wybieraj zabawę każdego dnia" – tegoroczne hasło wzywające do codziennych wyborów
Międzynarodowy Dzień Zabawy: 35 lat po obietnicy świat musi bronić prawa dzieci do zabawy
11 czerwca 2025 świat obchodzi Międzynarodowy Dzień Zabawy – święto, które nie powinno istnieć. Jedna na pięć dzieci w wieku 2-4 lat nie bawi się z rodzicami w domu – ta alarmująca statystyka zmusza do pytania: jak zawiedliśmy obietnicę złożoną dzieciom całego świata 35 lat temu?
Powstanie tego święta to bolesne przyznanie, że po ustanowieniu prawa dziecka do zabawy w Konwencji o Prawach Dziecka z 1989 roku, społeczność międzynarodowa musi tworzyć specjalny dzień, by ratować ginące dzieciństwo.
Hasło tegorocznych obchodów "Wybieraj zabawę - każdego dnia" (ang. Choose Play – Every Day) brzmi jak wołanie o pomoc. Międzynarodowy Dzień Zabawy to nie celebracja sukcesu, ale mobilizacja do akcji ratunkowej.
1989: Świat obiecuje dzieciom prawo do zabawy
20 listopada 1989 roku zmieniło historię dzieciństwa na świecie. Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło Konwencję o Prawach Dziecka – pierwszy prawnie wiążący dokument przyznający dzieciom fundamentalne prawa człowieka.
Wśród 54 artykułów znalazł się przełomowy artykuł 31. Po raz pierwszy w historii prawa międzynarodowego zabawa została uznana za podstawowe prawo dziecka.
Artykuł 31: "Państwa-strony uznają prawo dziecka do odpoczynku i czasu wolnego, do uczestniczenia w zabawach i zajęciach rekreacyjnych odpowiednich do wieku dziecka oraz do swobodnego uczestnictwa w życiu kulturalnym i artystycznym."
Zabawa przestała być przywilejem – stała się międzynarodowo chronionym prawem każdego dziecka. Konwencja, ratyfikowana przez 196 państw, zobowiązała rządy całego świata do stworzenia warunków swobodnej zabawy dla dzieci.
Wizja była ambitna: świat, w którym każde dziecko ma zagwarantowany dostęp do zabawy jako fundamentu zdrowego rozwoju. Zabawa nie była traktowana jako dodatkowa aktywność, ale jako niezbędny element dzieciństwa – równie ważny jak prawo do edukacji czy opieki zdrowotnej.
Państwa zobowiązały się nie tylko do poszanowania tego prawa, ale także do aktywnej promocji odpowiednich możliwości kulturalnych, artystycznych i rekreacyjnych.
Jak zawiedliśmy 35-letnią obietnicę
Zabawa systematycznie znika z dzieciństwa. Mijające dekady pokazały bolesną prawdę popartą badaniami naukowymi: współczesne dzieci mają znacznie mniej czasu na swobodną zabawę niż ich rówieśnicy sprzed kilkudziesięciu lat.
Presja edukacyjna stała się pierwszym wrogiem zabawy. W pogoni za lepszymi wynikami w nauce rodzice i szkoły systematycznie skracają czas przeznaczony na swobodną zabawę. Już w przedszkolach dzieci uczestniczą w sformalizowanych zajęciach edukacyjnych, które wypierają naturalną potrzebę eksploracji.
Digitalizacja dzieciństwa przyniosła kolejne wyzwanie. Technologie często zastępują fizyczną, kreatywną zabawę biernym konsumowaniem treści cyfrowych. Dzieci spędzają coraz więcej czasu przed ekranami, tracąc umiejętności zabawy wymagającej wyobraźni.
Bezpieczne przestrzenie do zabawy znikają z miast. Parki są rzadkością, ulice niebezpieczne, a rodzice z obawy o bezpieczeństwo ograniczają dzieciom możliwość samodzielnej eksploracji otoczenia.
Najbardziej alarmująca jest statystyka z życia rodzinnego. Około jedna na pięć dzieci w wieku 2-4 lat nie bawi się z opiekunami w domu. To oznacza, że miliony dzieci na całym świecie są pozbawione podstawowego doświadczenia wspólnej zabawy z rodzicami.
Stres i presja czasowa współczesnego życia sprawiają problem dodatkowy. Dorośli często traktują zabawę jako stratę czasu zamiast inwestycji w rozwój dziecka. W efekcie prawo do zabawy pozostaje na papierze, podczas gdy rzeczywistość dzieci coraz bardziej odbiega od międzynarodowych standardów.
Międzynarodowy Dzień Zabawy: reakcja na kryzys
25 marca 2024 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ przyznało się do porażki. Rezolucja A/RES/78/268 ustanawiająca 11 czerwca jako Międzynarodowy Dzień Zabawy nie była celebracją, ale reakcją na kryzys realizacji artykułu 31 Konwencji o Prawach Dziecka.
"Jesteśmy pierwszym pokoleniem z wiedzą, która pozwala zapewnić każdemu dziecku realizację prawa do zabawy" – głosi manifest UNICEF towarzyszący nowemu świętu.
Rezolucja ONZ wprost uznaje kluczową rolę zabawy. Zabawa buduje podstawowe umiejętności życiowe w każdym wieku i ma pozytywny wpływ na tolerancję, odporność oraz integrację społeczną. Dokument podkreśla również rolę zabawy w zapobieganiu konfliktom i budowaniu pokoju.
UNICEF i UNESCO otrzymały mandat do koordynacji globalnych obchodów. Organizacje te mają wspierać państwa w tworzeniu programów edukacyjnych i kampanii świadomościowych o znaczeniu zabawy.
Tegoroczne hasło "Wybieraj zabawę - każdego dnia" (ang. Choose Play – Every Day) to wezwanie do codziennych wyborów na rzecz zabawy. Nie chodzi o jednorazowe akcje, ale o fundamentalną zmianę priorytetów w polityce publicznej, systemie edukacji i życiu rodzinnym.
Finansowanie ma pochodzić z dobrowolnych wpłat – rezolucja podkreśla udział sektora prywatnego. To sygnał, że realizacja prawa do zabawy wymaga zaangażowania całego społeczeństwa.
Święto ma też funkcję diagnostyczną – identyfikuje kraje i regiony, gdzie prawo do zabawy jest najbardziej zagrożone.
Trzy filary ratunku: akceleratory zabawy
UNICEF zidentyfikował trzy kluczowe obszary działań – "akceleratory zabawy", które mogą przywrócić dzieciom ich fundamentalne prawo:
Zabawowe rodzicielstwo (ang. Playful Parenting)
Powszechny dostęp do programów edukacyjnych dla rodziców – to pierwszy akcelerator. Programy uczą znaczenia zabawy w rozwoju dziecka i zmieniają mentalność rodziców, którzy często nie rozumieją podstawowej prawdy: zabawa to nie rozrywka, ale praca rozwojowa dziecka.
Programy obejmują wszystkie etapy dzieciństwa – od niemowlęctwa po wczesną adolescencję. Rodzice uczą się wspierać różne rodzaje zabawy: symboliczną, konstrukcyjną, ruchową i społeczną. Każdy rodzaj zabawy rozwija inne obszary mózgu i umiejętności życiowe.
Wspólna zabawa redukuje stres zarówno u dzieci, jak i dorosłych. UNICEF podkreśla, że tworzy to naturalny mechanizm wsparcia dla całych rodzin. Dzieci uczą się przez zabawę wyrażać emocje, radzić sobie z trudnościami i budować relacje społeczne.
Uczenie się przez zabawę (ang. Learning Through Play)
Uniwersalny dostęp do edukacji przedszkolnej opartej na zabawie dla wszystkich dzieci w wieku 3-6 lat – to drugi akcelerator. Radykalna zmiana podejścia do wczesnej edukacji oznacza koniec z przedszkolną wersją szkoły. Edukacja ma stać się rozszerzeniem naturalnej zabawy dziecka.
Badania naukowe dowodzą przewagi – dzieci uczące się przez zabawę osiągają lepsze wyniki w późniejszej edukacji formalnej. Rozwijają kreatywność, umiejętności rozwiązywania problemów i odporność psychiczną, które są kluczowe w szybko zmieniającym się świecie.
Program "Uczenie się przez zabawę" (ang. Learning Through Play) zakłada przeszkolenie nauczycieli w metodach edukacji opartej na zabawie. Równie ważne jest przekształcenie przestrzeni edukacyjnych tak, by sprzyjały eksploracji i eksperymentowaniu zamiast biernego siedzenia w ławkach.
Przestrzeń do zabawy (ang. Space to Play)
Bezpieczne i przyjazne środowiskowo przestrzenie do zabawy dla każdego dziecka i wczesnego adolescenta – to trzeci akcelerator. Najbardziej konkretny i mierzalny element całego planu.
Systematyczne tworzenie i modernizacja placów zabaw, parków, centrów rekreacyjnych i innych przestrzeni, gdzie dzieci mogą się swobodnie bawić. Przestrzenie te mają być włączające – dostępne dla dzieci z niepełnosprawnościami i pochodzących z różnych środowisk społecznych.
Przestrzenie do zabawy to nie tylko place zabaw. UNICEF podkreśla rolę bibliotek, centrów kultury, muzeów i innych miejsc, gdzie dzieci mogą eksplorować świat przez zabawę. Kluczowe jest stworzenie sieci połączonych przestrzeni, do których dzieci mają łatwy i bezpieczny dostęp.
Globalne wezwanie do działania
Międzynarodowy Dzień Zabawy to punkt zwrotny w 35-letniej historii prawa dziecka do zabawy. Po dekadach systematycznego wypierania zabawy z dzieciństwa, społeczność międzynarodowa stawia sprawę jasno: bez natychmiastowych działań straci całe pokolenie.
Rządy zostały wezwane do działania. Zwiększenie finansowania programów rodzicielskich, zapewnienie dostępu do przedszkoli opartych na zabawie i tworzenie bezpiecznych przestrzeni rekreacyjnych to nie opcjonalne inwestycje. To podstawowe zobowiązania wynikające z Konwencji o Prawach Dziecka.
Biznes ma wspierać tworzenie przestrzeni do zabawy w swoich społecznościach i organizować "dni zabawy" dla pracowników z dziećmi. Sektor prywatny może także finansować badania nad znaczeniem zabawy i innowacyjne programy edukacyjne.
Szkoły muszą przywrócić zabawę do codziennego programu – nie tylko podczas przerw, ale jako metodę nauczania wszystkich przedmiotów. Dyscyplina szkolna ma respektować godność dziecka i nigdy nie odbierać zabawy jako kary.
Rodzice otrzymują jasne przesłanie: wybieraj zabawę każdego dnia. To oznacza codzienne, świadome decyzje o poświęceniu czasu na wspólną zabawę zamiast kolejnej "rozwojowej" aktywności.
Międzynarodowy Dzień Zabawy przypomina fundamentalną prawdę: zabawa to nie luksus, ale podstawa zdrowego dzieciństwa. W świecie, który zapomniał o tej prawdzie, potrzeba międzynarodowego święta, by ją przywrócić.
Czy społeczność globalna wykorzysta tę ostatnią szansę na dotrzymanie 35-letniej obietnicy złożonej dzieciom całego świata? Odpowiedź na to pytanie kształtuje się każdego dnia – w każdym domu, szkole i urzędzie na świecie.