Światowy Dzień Oceanów: Oceany w kryzysie - między globalną katastrofą a lokalnymi wyzwaniami

.

• Światowy Dzień Oceanów ustanowiony przez ONZ w 2009 roku
• 90% dużych populacji ryb już wytrzebione, 50% raf koralowych zniszczone
• 10 mln ton plastiku trafia do oceanów rocznie, Śmieciowa Wyspa waży 3 mln ton
• Zakwaszenie oceanów wzrosło o 30% od XX wieku przez nadmiar CO2
• Morze Bałtyckie: wymiana wód trwa 30 lat, 800 ton sieci widm w polskiej części
• Konferencja ONZ w Nicei (9-13 czerwca 2025) ma przyspieszyć ochronę oceanów

8 czerwca świętujemy Światowy Dzień Oceanów, ale czy rzeczywiście mamy powody do świętowania? Ustanowione przez ONZ w 2009 roku święto nosi hasło "Wonder: Sustaining what sustains us", jednak rzeczywistość oceanów daleka jest od zachwytu. 90% dużych populacji ryb zostało już wytrzebionych, a 50% raf koralowych uległo zniszczeniu.

Paradoks jest uderzający - oceany pokrywają 70% powierzchni naszej planety i produkują co najmniej 50% tlenu, którym oddychamy, ale właśnie te fundamenty życia na Ziemi znajdują się w stanie krytycznym. To dzień, który powinien być ostrzeżeniem, nie celebracją.

Plastikowa inwazja - śmieciowe wyspy zamiast życia

Każdego roku niemal 10 milionów ton plastiku wpływa bezpośrednio do środowiska morskiego. Skala tego problemu staje się widoczna, gdy spojrzymy na Śmieciową Wyspę (Great Pacific Garbage Patch) - gigantyczne nagromadzenie odpadów dryfujące w północnej części Oceanu Spokojnego między Hawajami a Kalifornią o wadze 3 milionów ton.

Ponad milion morskich ptaków i sto tysięcy morskich ssaków ginie co roku z powodu zaplątania się w odpady lub spożycia plastiku. Najgorszym aspektem tej katastrofy jest to, że plastik rozpada się na mikroczęsteczki, które przedostają się do łańcucha pokarmowego i ostatecznie trafiają na nasze stoły.

Niewidzialny zabójca - zakwaszenie oceanów

Oceany absorbują nadmierne ilości dwutlenku węgla z atmosfery, co prowadzi do dramatycznego wzrostu ich kwasowości. Tylko od XX wieku zakwaszenie mórz i oceanów wzrosło aż o 30%.

"Najbardziej wrażliwym ekosystemem, którego dotyka rosnąca kwasowość wód, są organizmy z których zbudowana jest rafa koralowa."

Wzrost kwasowości wód powoduje rozpuszczanie się wapiennych materiałów budulcowych organizmów morskich. Rafy koralowe powoli zamierają, nie mogąc oprzeć się chemicznym zmianom w swoim środowisku. To nieodwracalny proces, który wpływa na całe ekosystemy morskie i zagraża przyszłości światowego rybołówstwa.

Morze Bałtyckie - lokalny przykład globalnych problemów

Bałtyk pokazuje, jak dramaticznie mogą się zmienić ekosystemy morskie w stosunkowo krótkim czasie. Do XIX wieku wody Bałtyku należały do jednych z najczystszych na świecie, jednak dwa stulecia rozwoju przemysłu i rolnictwa sprawiły, że stało się ono jednym z najbardziej zanieczyszczonych mórz na Ziemi.

Morze Bałtyckie to najmłodsze i jedno z najmniej zasolonych mórz na naszej planecie. Ma jednak jedną kluczową właściwość - wymiana wód zachodzi bardzo powoli i trwa około 30 lat. Ta wolna cyrkulacja sprawia, że zanieczyszczenia kumulują się przez lata.

Eutrofizacja - przeżyźnienie prowadzące do śmierci

Najpoważniejszym wyzwaniem Bałtyku jest eutrofizacja - zjawisko przeżyźnienia środowiska wodnego. Tylko w 2010 roku do Bałtyku trafiło 802 000 ton azotu i 32 200 ton fosforu - to prawie 5 razy więcej związków azotu i 9 razy więcej fosforu niż na początku ubiegłego wieku.

Aż 50% biogenów pochodzi z rolnictwa. Nadmiar składników odżywczych powoduje masowy zakwit glonów i sinic. Gdy obumierają i opadają na dno, ich rozkład zużywa cały dostępny tlen. Powstają obszary całkowicie pozbawione tlenu - pustynie tlenowe, w których zamiera wszelkie życie.

Sieci widma - niewidzialne pułapki śmierci

Problem, o którym niewiele osób wie, to sieci widma - zagubione narzędzia połowowe, które nadal łowią ryby i zabijają zwierzęta morskie. Co roku w wodach Bałtyku rybacy gubią od 5 do 10 tysięcy sieci stawnych w skutek sztormów, kolizji czy zaczepów o wraki.

Szacuje się, że w polskiej części Bałtyku może zalegać około 800 ton sieci widm. Te niewidzialne pułapki zachowują zdolność połowową na poziomie 20% przez pierwsze pół roku, a potem nadal łowią z wydajnością 6%. Dla populacji ryb zarządzanych przez limity połowowe te dodatkowe 6% przyłowu może znacznie zaburzać równowagę stad.

Sieci widma stanowią również śmiertelną pułapkę dla krytycznie zagrożonych morświnów (tylko 500 osobników w całym Bałtyku) oraz fok szarych. WWF realizuje projekt Marelitt Baltic, którego celem jest opracowanie metod wyławiania zagubionych sieci i znalezienie systemowego rozwiązania tego problemu.

Globalna odpowiedź - Traktat Wysokich Mórz i konferencje ONZ

Po niemal dwóch dekadach negocjacji, w marcu 2023 roku delegaci ONZ osiągnęli historyczne porozumienie w sprawie ochrony różnorodności biologicznej mórz na wodach międzynarodowych. „Traktat Wysokich Mórz" (High Seas Treaty) ma na celu zwiększenie funduszy na ochronę mórz i reguluje dostęp do morskich zasobów genetycznych.

Traktat jest kluczowy dla realizacji celu „30 by 30" - zobowiązania do ochrony 30% lądów i mórz planety do 2030 roku. Kolejnym krokiem będzie Konferencja ONZ w Nicei (9-13 czerwca 2025), współorganizowana przez Francję i Kostarykę. Hasło konferencji brzmi „Przyspieszenie działań i mobilizacja wszystkich aktorów".

Co możemy zrobić - od świadomej konsumpcji do aktywności

Mimo że nasze morza są przełowione, ryby wciąż stanowią główne źródło pożywienia dla ponad 800 milionów ludzi na świecie. Wybierając ryby pochodzące ze zrównoważonych połowów, przyczyniamy się do realizacji Celów Zrównoważonego Rozwoju ONZ i wspieramy społeczności rybackie w krajach rozwijających się.

Praktyczne działania:

• Świadoma konsumpcja ryb - wybieranie produktów z certyfikatami zrównoważonych połowów (MSC, ASC)
• Wsparcie projektów ochrony - Błękitny Patrol WWF monitoruje polskie wybrzeże 365 dni w roku
• Ograniczenie odpadów plastikowych - każda nieutylizowana plastikowa torba to potencjalne zagrożenie dla życia morskiego
• Edukacja i zwiększanie świadomości - przekazywanie wiedzy o problemach oceanów

Czy zdążymy?

Światowy Dzień Oceanów 2025 przypada tuż przed kluczową Konferencją ONZ w Nicei. To symboliczne połączenie - dzień refleksji nad stanem oceanów i międzynarodowe spotkanie mające przyspieszyć działania ratunkowe.

Oceany pokrywają 70% naszej planety i produkują połowę tlenu, którym oddychamy. Ich zdrowie to nasze zdrowie, ich przyszłość to nasza przyszłość. Morze Bałtyckie pokazuje, że transformacja z najczystszych wód w najbardziej zanieczyszczone może nastąpić w ciągu dwóch stuleci. Pokazuje też, że konkretne działania mogą przynosić wymierną zmianę.

Czas na działanie się kończy. Oceany już nie mogą czekać.